“กำแพงเมืองน่าน”
...เมื่อได้ย้ำยุทธศาสตร์และหลักการแล้ว พระญาผาสุริยาก็กลับมาติดตามงานเดิมอีกเรื่องหนึ่งที่ได้เคยสั่งการไว้นั่นคือ การซ่อมแซมใหญ่ของกำแพงเวียงที่สูง ๓ วา ซึ่งล้มทะลายลงมาเพราะธรณีทรุดจากข้างใต้ลงไปเป็นโพรงใหญ่ ทำให้มีช่องโหว่ กว้างถึง ๒ เส้น
“พญาไชยปัญญา การซ่อมแซมกำแพงเวียงด้านทิศตะวันตกเสร็จแล้วบ่”
“ยังไม่สมบูรณ์ ข้าบาทเจ้า” พญาไชยปัญญาพิทูลเสียงสั่น “เหลือช่องโหว่กว้างประมาณ ๑ เส้นเศษ”
“เป๋นใด ตนเป็นเจ้ามอบหมายไว้ตั้งแต่ก่อนออกไปที่บ่อเกลือ นี่ก็หลายเดือนมาแล้ว” องค์เป็นเจ้าเสียงเริ่มขุ่น “นี่ทำมาไม่ได้แม้กึ่งหนึ่ง”
“ขาดดินหิน อีกบ่าวไพร่มีจำกัด บาทเจ้า” พญาไชยปัญญาชี้แจง
“แล้วสูแจ้งปัญหานี้กับใคร” องค์เป็นเจ้าไล่จี้
“ได้บอกพญาหลวงภักดี และพญาหลวงมนตรี ไปแล้ว บาทเจ้า” พญาไชยปัญญารายงาน...
ที่มา สิเนหามนตาแห่งลานา ฉากที่สอง – เงา หน้าที่ 112
เมื่อเดินทางมาเมืองน่านจะพบโบราณสถานสะท้อนความเป็นมา วัฒนธรรมประเพณีอันหลากหลาย ซึ่งเป็นร่องรอยทางประวัติศาสตร์สำคัญของเมืองน่านที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้ ให้ชนรุ่นหลังได้มองย้อยอดีตเป็นความเจริญรุ่งเรือง ความประณีตงดงาม และความเป็นไปของการสร้างบ้านสร้างเมือให้เป็นปึกแผ่นมั่นคง “กำแพงเมืองน่าน” คือหนึ่งในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญแห่งหนึ่งของเมืองน่าน ที่บ่งบอกถึงความมั่นคงของรัฐเล็กๆ แห่งหนึ่งในลุ่มแม่น้ำน่านที่สามารถปกครองตนเองได้ และยังคงรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของเมืองน่านไว้ได้เป็นอย่างดี
กำแพงเมืองน่านสร้างขึ้นสมัยพระญางัวผาสุม ครั้งเมื่อเกิดน้ำท่วมเมืองน่านครั้งใหญ่ทำให้เส้นทางแม่น้ำน่านเปลี่ยนทิศทาง เจ้าสมุนเทวราชจึงโปรดให้ย้ายไปตั้งเมืองแห่งใหม่บริเวณดงพระเนตรช้าง (บ้านพระเนตรในปัจจุบัน) ต่อมาเจ้าอนันตวรฤทธิเดชฯ กราบบังคมทูลขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อย้ายเมืองจากดงพระเนตรช้าง มาซ่อมแซมสร้างเวียงเก่า ซึ่งเป็นตัวเมืองน่านในปัจจุบัน และได้สร้างแนวกำแพงเมืองขึ้นมาใหม่ตามแนวกำแพงเดิม ตัวกำแพงนี้ก่อด้วยอิฐสี่เหลี่ยมและอิฐบัว เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า มีเชิงเทินทอดยาวไปตามแนวกำแพง เหนือเชิงเทินประกอบด้วยใบเสมาคาด ซุ้มประตูเป็นทรงเรือนยอดตัวประตูเป็นไม้ ก่อป้อมและมีปืนประจำป้อมตรงมุมกำแพงทั้ง 4 ด้าน ปัจจุบันกำแพงเมืองน่าน ยังคงอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์เพียง 25 เมตรเท่านั้น ตั้งอยู่บริเวณถนนมหาวงศ์เชื่อมต่อกับถนนอนันตวรฤทธิเดช ต่อมากรมศิลปากรได้บูรณะปฏิสังขรณ์แนวกำแพงที่ชำรุดทรุดโทรมได้เพียงบางส่วน และปรับภูมิทัศน์ให้มีสนามหญ้าและมีทางเดินเท้าให้เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจสำหรับประชาชนทั่วไป และยังเป็นเส้นทางผ่านของรถรางชมเมืองน่านอีกด้วย
